rozpoczyna zdanie

- z Polski/ze Szkocji from Poland/Scotland

- pamiątka z Japonii a souvenir from Japan

- św. Franciszek z Asyżu St Francis of Assisi

- jechać z Berlina do Warszawy to go from Berlin to Warsaw

- wyszedł z domu o trzeciej he left home at three

- wyjął pieniądze z portfela he took some money out of his wallet

- zjechał na sankach z górki he went down the hill on a sledge

- gwóźdź wystający z deski a nail sticking out of a plank

- zdjął obraz ze ściany he took the picture off the wall

- sprzątnęła brudne naczynia ze stołu she cleared the dirty dishes off the table

- podniósł coś z podłogi he picked something up off the floor

- zsiadł z konia he got off the horse

- hałasy dochodzące z góry noises coming from upstairs

- widok z wieży kościoła the view from the church tower

- z każdej strony a. ze wszystkich stron from all sides, from every side

- z lewej/prawej strony (znajdować się) on a. to the left/right; (zbliżać się) from the left/right

- z mojej lewej/prawej strony (tuż obok) by my left/right side; (nieco dalej) to my left/right

- z tamtej strony brzeg jest bagnisty on the other side the shore is marshy

- z przodu/tyłu at the front/back

- informacje pochodzące z dziennika telewizyjnego information from the TV News

- dane z rocznika statystycznego data from a statistical yearbook

- wiadomość z pewnej gazety information from a certain newspaper

- znał jej adres z książki telefonicznej he knew her address from the telephone directory

- wiem o tym z doświadczenia I know it from experience

- z badań rynkowych wynika, że… from market research it emerges that…

- dyrektor z wyboru/nominacji an elected/a nominated director

- towary z importu imported goods

- odrzuty z eksportu export rejects

- znalazł sobie pracę z ogłoszenia he found a job through an ad

- zamek z XV wieku a castle (dating) from the 15th century

- fotografie z lat szkolnych photographs from one’s school days

- jego list z 12 maja his letter of 12 May

- to jest rachunek za telefon z ubiegłego miesiąca this is the phone bill for a. from last month

- z rana in the morning

- z samego rana first thing in the morning

- rysunek z natury a drawing from nature

- odpis z oryginału a duplicate of the original

- wyrecytować coś z pamięci to recite sth from memory

- przepisał dane z tablicy he copied down the data from the board

- z drzewa/ze stali of a. from wood/steel

- zasmażka z mąki i wywaru a roux of a. from flour and stock

- z czego to jest zrobione? what is it made of a. from?

- wiązanka z czerwonych róż a bunch of red roses

- sok z wiśni/malin cherry/raspberry juice

- sałatka z pomidorów/selera a tomato/celery salad

- dom wybudowany z cegieł a brick-built house

- któryś z nich/nas one of them/us

- jeden z uczniów one of the pupils

- żaden z nauczycieli none of the teachers

- najstarszy/najmłodszy z nich the oldest/youngest of them

- czy któryś z was go zna? do any of you know him?

- czy coś z tego rozumiesz? do you understand any of that?

- z radości/ze strachu out of joy/fear

- z konieczności (out) of necessity

- zemdleć z wyczerpania to faint from exhaustion

- umrzeć z głodu die of starvation

- wyszła za mąż z miłości she married for love a. out of love

- udusił się z braku powietrza he suffocated through lack of air

- z nasion/pąków from seeds/buds

- wyrosła z niej śliczna dziewczyna she grew into a very pretty girl

- z majora awansował na pułkownika he was promoted from major to colonel

- inflacja spadła z 10 do 8 procent inflation went down from 10 to 8 per cent

- z niewinnej sprzeczki zrobiła się wielka awantura an innocent tiff turned into a big row pot.

- miasto słynie z zabytkowych budowli the town is famous for its historic buildings

- z oczu jest podobna do matki her eyes are like her mother’s

- ze sposobu bycia przypominał ojca he resembled his father in manner

- ze wszystkich sił with all one’s might

- z całą dokładnością with the utmost accuracy

- podkreślić z całą mocą to emphasize most strongly

- z grubsza roughly

- z lekka lightly

- z rzadka rarely, seldom

- z uwagą attentively

- z wysiłkiem with (an) effort

- kawa z mlekiem coffee with milk

- dom z ogrodem a house with a garden

- dziewczyna z niebieskimi oczami a girl with blue eyes

- matka z dzieckiem na ręku a mother carrying a. with a baby in her arms

- samolot ze stu osobami na pokładzie a plane with a hundred people on board

- chleb z masłem bread and butter

- mieszkanie z umeblowaniem a furnished flat

- sklep z używaną odzieżą a second-hand clothes shop

- deszcz ze śniegiem sleet

- podróżowała z mężem i dwojgiem dzieci she travelled with her husband and two children

- dyskutował z synem he was arguing with his son

- rozstał się ze swą przyjaciółką he parted with his girlfriend

- zaprzyjaźniła się z nim dwa lata temu she became friendly with him two years ago

- pójdziesz z nami do kina? are you going to the cinema with us?

- wyszedł na spacer z psem he took the dog for a walk

- porozmawiam z nim o tym jutro I’ll talk to him about it tomorrow

- z niedowierzaniem/ze zdumieniem in a. with disbelief/astonishment

- okno zamknęło się z trzaskiem the window closed with a bang

- obudził się z bólem głowy he woke up with a headache

- leżał na trawie z rękami pod głową he was lying on the grass with his hands behind his head

- płynąć z wiatrem/prądem to sail with the wind/current

- pośpieszyć komuś z pomocą to go to sb’s aid

- pojechał do Niemiec z wykładami he went to Germany on a lecture tour

- z wiekiem with age

- wraz ze wzrostem ciśnienia with the growth of a. in pressure

- z czasem with a. in time

- z upływem czasu with the passing of time

- z każdym dniem/rokiem with each passing day/year

- z końcem/początkiem sierpnia at the end/beginning of August

- z nadejściem lata with the approach of summer

- co z artykułem? what about the article?

- co się z tobą działo? what have you been doing with yourself?

- co zrobić z tymi szmatami? what shall I do with these rags?

- z babcią jest źle, znowu miała atak Granny’s not well, she’s had another seizure

- ubrany z niemiecka dressed in German style

- mówił trochę z cudzoziemska he spoke with a slight foreign accent

- zajęło mi to z godzinę it took me around an hour

- miał ze czterdzieści lat he was around forty

* * *

prep; = z

* * *

1. ( wprowadza zdanie podrzędne rozwijające treść) that; ona mówi, że on nie przyjdzie she says (that) he won't come; wiem, że to niemożliwe I know (that) it's impossible.

2. (wprowadza zdanie podrzędne wyrażające przyczynę, uzasadnienie) as, because, for; nie zrobię tego dlatego, że już ci nie wierzę I won't do it because I don't trust you anymore.

3. ( wprowadza zdanie podrzędne wyrażające skutek) so... that; był tak zmęczony, że ledwie szedł he was so tired that he could hardly walk.

4. ( w związkach wyrazowych) mimo że l. tyle że despite the fact that, in spite of the fact that; nadal był zdrów, tyle że się postarzał he was still in good health, except (for the fact) that he grew old.

1. ( rozpoczyna zdanie) że też o tym nie wiedziałam! I wish I had known; że już nie wspomnę... let alone...; że tak powiem so to say, so to speak; że już nie wspomnę o X never mind X, not to mention X.

2. ( w składzie wyrażeń o charakterze spójnikowym lub modalnym) although, nevertheless; mimo że był chory, poszedł do szkoły although he was sick he went to school, he was sick, nevertheless he went to school; omalże almost; tylko że only.

3. (wyraża zniecierpliwienie, zdziwienie) wejdźże do come in; przestańże I wish you would stop.

- co to (jest)? what’s this/that?

- co jest na górze? what’s upstairs?

- co robisz? what are you doing?

- co mi kupiłaś? what did you buy for me?

- co się dzieje? what’s going on a. happening?

- co ci po tym? what do you need it for?

- o co chodzi? what’s the problem a. matter?, what’s going on?

- w co się ubierzesz? what are you going to wear?

- czego szukasz? what are you looking for?

- czego on chciał? what did he want?

- czego a. copot. chcesz w zamian? what do you want in exchange?

- do czego służy ten guzik? what is this button for?

- z czego jest ta koszula? what is this shirt made of?

- czemu się tak przyglądasz? what are you looking at?

- czym mam otworzyć tę puszkę? what shall I open this tin with?

- czym żywią się wieloryby? what do whales feed on?

- czym to się skończy? how will it (all) end?

- o czym oni mówią? what are they talking about?

- co to za maszyna? what’s this/that machine?

- co to za kamień? what kind of stone is this?

- co ty na to? what do you say a. think?

- co u ciebie? how are you?, what’s new?, how’s life (treating you)?

- co z tobą? źle się czujesz? what’s wrong (with you)?, don’t you feel well?

- psa zabierzemy ze sobą, ale co z kotem? we can take the dog with us, but what about the cat?

- co z tego? a. no to co? what of a. about it? pot.

- co z tego, że kocha? so he’s in love, so what? pot.

- co on, oszalał, żeby tyle forsy przepuścić! pot. he must be mad blowing all that money pot.

- czego tam nie ma na strychu! there are all sorts of things in the attic

- czym to on w życiu nie był! he’s done all sorts of things in life

- co ty mi tu przyniosłeś? what on earth have you brought me?

- po co a. na co? what for?

- po co jedziesz do Krakowa? what are you going to Cracow for?

- na co ci ten scyzoryk? what do you need this penknife for?

- i na co wam to było? what did you have to (go and) do that for?

- czego tam poszłaś? pot. what did you go there for?

- czemu płaczesz? what are you crying for?

- czemu nie? why not?

- „idziesz z nami?” – „czemu nie” ‘are you coming with us?’ – ‘why not?’

- powiedz, co chcesz na śniadanie tell me what you want for breakfast

- zapytaj go, co zrobił z nożyczkami ask him what he’s done with the scissors

- dobrze byłoby wiedzieć, o co właściwie mu chodzi it would be good to know what he really wants

- przysłuchiwał się, o czym rozmawiają he was listening in on their conversation

- nie wiem, co to była za ryba I don’t know what kind of fish it was

- nie rozumiem, po co tu przyszedł I don’t understand why he came here a. what he came here for

- powiem mu jutro, co i jak I’ll tell him tomorrow what’s what

- wiesz co?… (do) you know what?… pot., (I’ll) tell you what… pot.

- wszystko to, co chciał zrobić everything (that) he wanted to do

- mam coś, co cię zainteresuje I’ve got something that’ll interest you

- nie zrobiłam nic, czego musiałabym się wstydzić I did nothing (that) I ought to be ashamed of

- rób, co chcesz do what you want

- czym była kiedyś łacina, tym stał się dziś język angielski what Latin was once, English is today

- co jest naprawdę nieznośne, to myśl, że… what is really maddening is the thought that…

- z czego będziemy żyć, to mój kłopot what we’re going to live on is my problem

- co się stało, to się nie odstanie what’s done is done

- powiedział, że pożyczył mi pieniądze, co nie było prawdą he said he had lent me some money, which wasn’t true

- zdał ostatni egzamin, czym bardzo ucieszył rodziców he passed the last exam, which made his parents very happy

- on ma tyle samo wrogów, co przyjaciół he has as many enemies as he has friends

- zatrudniamy tyle samo pracowników, co rok temu we employ as many people as we did a year ago

- mam dwa razy tyle pracy, co ty I have twice as much work as you (have)

- kapelusz tego samego koloru, co płaszcz a hat the same colour as the coat

- mieszkam w tym samym domu, co on I live in the same building as he does

- rodzice tyle go widywali, co na obiedzie his parents only saw him at dinner time

- ktoś, co nigdy nie był w wojsku someone who has never been in the army

- znam kogoś, co to chętnie zrobi I know someone who’ll be glad to do it

- gdzie się podział ten chłopak, co u was mieszkał? what happened to the boy who used to live with you?

- wiesz, co ty dla niego jesteś? do you know what you are to him?

- ten młyn, co to w nim teraz jest hotel that mill that’s a hotel now

- co się tak kręcisz? why can’t you sit still?

- co tak wcześnie wstałaś? why did you get up so early?

- coś taki wesoły? why are you so cheerful?, what are you so cheerful about?

- co to za dureń z niego! what a clown he is! pejor.

- co za niespodzianka! what a surprise!

- nie masz pojęcia, co to za rozkosz! you’ve no idea what a delight it is

- co dzień/sobota every day/Saturday

- co dziesięć minut/dwa tygodnie every ten minutes/two weeks

- co chwilę a. chwila every couple of minutes, every now and then

- przystawał co krok he stopped with each a. every step

- co jakiś czas tu zagląda, żeby sprawdzić, co robimy he looks in every now and then to check on us

- opuszczał co drugą stronę he was skipping every other page

- co wytrwalsi zostali do końca sztuki only the most persevering stayed till the end of the play

- (ona) pracuje w tej samej firmie co ja she works for the same company as me

- ten sam/to samo co zawsze the same as always

- taki sam jadłospis co przed tygodniem the same menu as a week ago

- to już nie ten człowiek, co dawniej he’s not the man he used to be

- jest równie inteligentny, co przebiegły he’s as intelligent as he is crafty

- mogła mieć równie dobrze trzydzieści co czterdzieści lat she could just as well have been thirty as forty

- co ciekawe/dziwne… what’s interesting/strange…

- co gorsza… what’s worse…

- co więcej… what’s more…

- ale ona urosła, co? she’s really grown, hasn’t she?

- będziemy w kontakcie, co? we’ll be in touch, right? pot.

- miłe dzieciaki, co nie? nice kids, eh? pot.

- nie poznajesz mnie, co? you don’t recognize me, do you?

- wszyscy gdzieś jadą na wykacje, a my co? everyone’s going somewhere on holiday, and what about us?

- kto cię tu wpuścił, co? who let you in, eh? pot.

- i co, zdałeś egzamin? well, did you pass (the exam)?

- co ty, chcesz oberwać od ojca? you don’t want to get it from your father, do you? pot.

- a ty co? dzwonka nie słyszałeś? what are you doing? – didn’t you hear the bell?

- co do mnie, nigdy w horoskopy nie wierzyłem as for me, I’ve never believed in horoscopes

- co do pańskiego artykułu… as for your article…, as far as your article is concerned…

- mamy zastrzeżenia co do ostatniej partii towaru we have some reservations regarding the last consignment

- jego uwagi co do nowelizacji ustawy his remarks regarding a. concerning the amendment of the law

- ustalenia co do zakresu prac details regarding a. concerning the scope of the work

- druga co do wielkości partia polityczna the second largest party

- dziesiąte co do wielkości państwo świata the world’s tenth largest state

- co do godziny/dnia to the hour/day

- o siódmej co do minuty at seven o’clock sharp

- przyszedł punktualnie co do minuty he came a. arrived right on the dot pot.

- oddał mi wszystko co do grosza he gave me back every single penny

- powtórzyła wszystko co do słowa she repeated everything word for word

- zginęli wszyscy co do jednego not one of them survived

- co wstawał, robiło mu się słabo each time he got up, he felt faint

- co otworzył gazetę, wszędzie o Iraku every time he opened a newspaper, there was something about Iraq

- co strzelił, to chybił every time he fired, he missed

- co wspiął się wyżej, to zsuwał się each time he climbed up, he slipped down again

- co premiera, to sukces each new production is/was a success

- co chłop, to chłop you can’t beat a man (about the place)

- co głowa, to głowa you can’t beat good brains

- co prawda, to prawda I’ll second that

- co dyrektor, to nie zwykły robotnik a director’s not just any worker

- czym większy przywódca, tym groźniejszy jego upadek the greater the leader, the further he has to fall

■ a co tam what do I care?, what does it matter?

- chciała pokazać, co to nie ona she wanted to show what she was made of

- co jak co, ale ciasto robisz pyszne say what you like, but you make delicious cake

- czego jak czego, ale pieniędzy im nie brakuje whatever they’re short of, it’s not money

- co najmniej at least

- co najwyżej at most

- co to, to nie! pot. that’s out of the question!; no way! pot.

- co (proszę)? pot. (w odpowiedzi) what?

- „Adam!” – „co?” ‘Adam!’ – ‘what?’

- „jesteś tam?” – „a co?” ‘are you there?’ – ‘what do you want?’

- co (takiego)? (wyrażające zdziwienie) what?, really?

- dopiero a. tylko a. ledwo co only just

- goście dopiero co wyjechali the guests have not long gone, the guests have only just left

* * *

* * *

Gen. czego Dat. czemu Ins. i Loc. czym

1. ( zastępuje rzeczowniki) what; rób, co chcesz do what you want; czego (znowu) chcesz? what do you want (now)?; zwł. z irytacją what is it that you want (now)?; co to będzie? (= co chcesz zrobić?) what is it going to be?, what'll it be?; (= co się stanie?) what'll happen?; po co? what for?; byle co anything; Bóg wie co God knows what; diabli wiedzą co only the Devil knows; co to, to nie I won't have that; jeszcze czego! anything else?, what('s) next?; bądź co bądź anyway; w czym rzecz what's the matter; w razie czego (just) in case, if need(s) be; jak przyjdzie co do czego when the chips are down; nie ma co! there is no point; co komu do tego? it is none of anybody's business, why should it be anyone's business?, why should they care?; co mi tam! I don't care, I couldn't care less, who cares?; co będzie, to będzie happen what may; będzie co ma być what is to be, will be; what must be, must be; what will be, will be; co było, a nie jest, nie pisze się w rejestr let bygones be bygones; co z oczu, to z serca out of sight, out of mind; co się stało, to się nie odstanie what's been done cannot be undone, let bygones be bygones; co za dużo, to niezdrowo too much of a good thing, too much breaks the bag; co się odwlecze, to nie uciecze there is luck in leisure; co ma wisieć, nie utonie he that is born to be hanged shall never be drowned, if you're born to be hanged then you'll never be drowned; co nagle, to po diable haste makes waste; czym chata bogata, tym rada what's mine is yours; co ma piernik do wiatraka what do these two things have in common?, it is quite beside the point.

2. (jako zaimek względny, głównie w pytaniach i zdaniach złożonych) co tchu at full l. top speed, in all haste; tyle, co kot napłakał next to nothing; co do grosza not a penny less, not a penny more; tyle pomoże, co umarłemu kadzidło it won't do any good, it won't help at all.

( rozpoczyna zdanie podrzędne) which.

1. ( wyraża powtarzalność) every; co krok every step; co godzina/co chwila/co miesiąc/co roku every hour/every moment/every month/every year; co prawda admittedly; co prawda, to prawda you're right; co rusz every moment, every time; na co dzień every day; co i raz pot. every moment, every time; co kraj, to obyczaj every country has its customs; every land has its own law; so many countries, so many customs.

2. ( wzmacnia przysłówki) what, still; co gorsza what's worse, worse still; co więcej what's more; co dwie głowy, to nie jedna two heads are better than one.

3. (wyraża pytanie o przyczynę, cel) why; co się tak długo zastanawiasz? why have you been dwelling on it so long?

* * *

1. ( wyraża pytanie) which; o której godzinie? at what time?; który to? which one is it?; którego dzisiaj mamy? what's the date today?

2. ( rozpoczyna zdanie podrzędne) ( odnosząc się do osoby) who; ( czasem w przypadkach zależnych) whom; ( odnosząc się do rzeczy) which; ( w zdaniu przydawkowym definiującym) that; dziewczyna, którą spotkałem the girl who I met, the girl I met, the girl that I met, the girl whom I met; książka, którą czytam the book I'm reading, the book that I'm reading, the book which I'm reading; John, który widział mnie wcześniej, od razu mnie poznał John, who had seen me before, recognized me at once.